:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106457787-fb84a0.jpg)
De Duitse romanschrijver Sandra moet terechtstaan voor de vermeende moord op haar man in ‘Anatomy of a Fall’.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Justine Triet, regisseur Vlak voor ze haar Gouden Palm won met rechtbankdrama ‘Anatomy of a Fall’ praten we over fiere, dubieuze vrouwen en de rol van de waarheid in een rechtszaak.
Haar Gouden Palm, de derde voor een vrouw in Cannes, greep de Franse regisseur Justine Triet (45) in mei aan om de ‘neoliberale’ regering van Macron in een vlammend betoog de les te lezen. Cultuur zag men slechts als handelswaar en het recente protest tegen pensioenhervorming was „onderdrukt en op schokkende wijze neergesabeld”. De minister van Cultuur tweette die avond dat ze „verbijsterd” had toegekeken, en vond Triets „oneerlijke en ondankbare” speech getuigen van haar „extreem-linkse ideologische wortels”.
Voilà, zo maak je wat van zo’n saai prijzengala. Een fiere vrouw, Justine Triet. Die films maakt over fiere vrouwen. In Anatomy of a Fall (Anatomie d’une chute) is het de vraag of literator Sandra Voyter haar echtgenoot Samuel in een vlaag van razernij van het balkon van hun chalet in de Franse Alpen duwde of dat hij zelfmoord pleegde. De rechtbank moet oordelen, maar als de feiten ambivalent zijn, verplaatst de vraag zich automatisch van „wat is er gebeurd” naar „waarom is het gebeurd”, stelt Sandra’s vroegwijze zoontje Daniel. Naar het verhaal erachter. En dat verhaal kan je zomaar een spannende wending geven.
Triet schreef het labyrintische, hoogst verbale scenario samen met haar echtgenoot en collega-regisseur Arthur Hariri, met wie ze twee kinderen heeft. In haar films lopen de levens van werkende vrouwen die alles prima op orde lijken te hebben vaak gierend uit de rails. In Sibyl (2019) opent een labiele actrice een doos van Pandora bij een schijnbaar evenwichtige therapeut. In debuutfilm La bataille de Solférino (2013) kies je eerst partij voor tv-presentator Laetitia, die op een hectische werkdag – François Hollande wordt tot president gekozen – gestalkt wordt door haar agressief drammende ex Vincent, die zijn kinderen wil zien. Dat beeld kantelt langzaam, tot een ruzie alle patronen blootlegt: Vincent blijkt een huilerige dreiner, Laetitia een mepper met een kort lontje.
Relatie gefileerd
Ook in Anatomy of a Fall wordt een relatie tot het bot gefileerd in een prachtig escalerende ruzie. En ook daar blijkt schrijfster Sandra Voyter, formidabel vertolkt door actrice Sandra Hüller, geen lieverdje. Hoog tijd dat er meer van zulke rollen voor vrouwen komen, zegt Triet in mei op een dakterras in Cannes; haar Gouden Palm ligt dan nog in de toekomst, de juichkritieken zijn al binnen.
Was er ooit een discussie om haar hoofdpersoon wat sympathieker te maken? Diepe zucht. Triet: „Al sinds mijn eerste korte film hoor ik dat mijn personages zo onsympathiek zijn. Het zal mij zo langzamerhand een zorg zijn. Ik wil in mijn films complexe vrouwen die moeder zijn en minnares en zich ook nog volledig op hun werk storten. Wat soms chaos oplevert waarover ze eerlijk zijn, zonder continu excuses te maken tegen hun partner of de wereld.”
Korte pauze: „We moeten ons ook de gendervraag stellen, denk ik. Bij mannen identificeren we ons al heel lang met dubieuze of zelfs monsterlijke personages in series als The Sopranos, Breaking Bad of Mad Men. Die zien we op zeker niveau als sympathiek, in elk geval als interessant. Ik denk dat zoiets bij vrouwen nog altijd veel moeilijker ligt.”
Sandra ligt door de dood van haar man onder een vergrootglas. Triet: „Ze wordt in een juridische arena geworpen die haar rouw steelt en haar reduceert, want er is een vacuüm in het hart van deze zaak, een gebrek aan bewijs. Dus zoeken ze bewijs in haar leven: dat ze biseksueel is en zich daarvoor niet eens schaamt, dat ze haar huwelijk gebruikte in haar romans, dat ze meer ruimte opeiste dan haar man. Dat kan een vrouw in problemen brengen.”
Taal maakt de Duitse Sandra Voyter extra ongrijpbaar. Haar Frans schiet tekort: in de rechtszaal gebruikt ze dat voor gescripte antwoorden. Wordt het complex of emotioneel dan schakelt ze noodgedwongen over op Engels, evenmin haar moedertaal. Ook dat helpt haar niet.
Anatomy of a Fall is een hoogst verbaal rechtbankdrama. In dat filmgenre zegeviert het recht dankzij een kwieke advocaat of aanklager – en soms het kwaad. Maar de waarheid komt hoe dan ook aan het licht. Afgelopen jaar vielen twee rechtbankdrama’s in de prijzen waar de waarheid juist desintegreert. In Saint Omer, dat in 2022 de grote juryprijs won in Venetië, hoopt een schrijfster in de rechtszaal een ‘zwarte Medea’ te treffen, maar blijkt de mens onpeilbaar. In Anatomy of a Fall zijn ook de feiten ambivalent. Het is een film als Schrödingers kat: of Sandra schuldig is of niet hangt af van de waarnemer.
Die ambivalentie was het uitgangspunt, aldus Triet. „Een proces is heel boeiend als bron van fictie. Juristen zijn niet geïnteresseerd in waarheid. De aanklager creëert een verhaal waarin Sandra schuldig is, de advocaat waarin ze onschuldig is. Volgens de advocaat was haar man een suïcidaal wrak, volgens de aanklager is Sandra extreem gemeen, egoïstisch en wreed. Beide verhalen zijn verzinsels en beide zijn deels waar.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data106457802-6f7f01.jpg)
Geluid is essentieel, en niet alleen de irritant schallende instrumentele versie van 50 Cents macho-track ‘P.I.M.P.’ die de soundtrack van de moord – of zelfmoord – wordt. Een oorwurm, maar het nummer was eigenlijk tweede keus, legde Triet eerder uit: de rechten op Dolly Partons ‘Jolene’ bleken te duur. „Best lastig, want in een scène analyseren ze in de rechtszaal de tekst van ‘Jolene’. Die scène moest er weer uit.”
Geluid overschreeuwt hier het beeld; het is ook nauwelijks toeval dat zoon Daniel – die een sleutelrol speelt in het proces – slechtziend is. Triet: „Hij moet zich vastklampen aan geluid en stemmen om zich een mentaal beeld te vormen, net als de kijkers. Ik weet dat geluid mij een veel sterkere emotionele reactie ontlokt dan beeld. Eigenlijk luister ik eerder naar film dan ik kijk en regisseer ik meer met mijn oren dan met mijn ogen.
„Zodra we besloten dat we geen flashbackfilm gingen maken, werd het idee van gaten in de waarneming essentieel. Beeld is eenduidig, maar hier hebben wij als het ertoe doet slechts geluid. De enige flashback in de film is van een ruzie, en die houdt op als er klappen vallen. Wie slaat wie of wat? We weten het niet, maar Sandra geeft dan toe dat ze gewelddadig kan zijn maar geen moordenaar is. Zo’n verhaal is moeilijk te verkopen. Dan kan je wel wat hulp gebruiken.”
